"Мектепке дейінгіт балалардың танымдық қабілетін зерттеу әрекеті арқылы дамыту" тақырыбынды №3 әдістемелік кеңес . Әдіскер Ашимова Б.К.

Мектепке дейінгі балалардың танымдық қабілетін зерттеу әрекеті арқылы дамыту (кеңес)

 Казірті заман талабы- білімді, саналы, мәдениетті, адамгершілігі мол, қоғамда ез орнын таба білетін тұлга калыптастыру. Кішкентай балалардын бір нәрсені зерттеуге деген талпынысы биологиялық құбылыс. Үнемі бір нәрсені зерттеуте деген талпыныс бала мінезіне тән қасиет. Ол өзін қоршаган ортаны үнемі танып білгісі келеді. Баланын бір нәрсені зерттеп білем деген талпынысы, оны зерттеп ұйымдастырылған іс-эрекетіне итермелейді.

Баланың танымдылық қабілетін дамыту үшін зерттеу іс-әрекетін пайдалану өте маңызды. Бұл әдіс баланың жан-жақты дамытуына көмектеседі.

Зерттеу і-әрекетінің  максаты:

Мектеп жасына дейінгі  балалардын таным белсенділігін, білімпаздығын, ез бетімен ізденіске талпындыру зерттеу аркылы дамыту.

Зерттеу іс-әрекетінің міндеттері:

1 .Балалардын қоршаган ортаға деген қызығушылығын, танымдык қабілетін дамыту (саралау, талдау,  жіктеу, топтастыру, салыстыру, жинактау);

2. Зерттеу ізденісін жасау барысында талкылау, пікірін айту, болжам жасау, сауалдар таңдау аркылы балалардын ой-өрісін, тілін дамыту.

3. Балаларды табиғатты қоргау әрі сактауга, сұлулығын көруге, экологиялық ережелерді сақтауға тәрбиелеу

4. Зерттеу өткізуде кауіпсіздік ережелерін сактау дағдыларын қалыптастыру.

Баланың танымдылық қабілетін дамыту үшін зерттеу іс-әрекетін пайдалану өте маңызды. Бұл әдіс баланың зейінін, ойлау қабілетін және шығармашылығын дамытуға көмектеседі. Тәрбиешілерге бірнеше кеңес ұсынамын

1.Тақырыпты таңдау: Зерттеу іс-әрекеті баланың қызығушылығын тудыратын, оның әлемді танып-білуге деген құштарлығын оятатын тақырыптардан басталуы керек. Мысалы, табиғат, жануарлар, адам ағзасы сияқты қызықты әрі білім беру мазмұны бар тақырыптар жақсы таңдау болады.

2.Балаға сұрақ қою: Баланы зерттеу іс-әрекетіне тарту үшін оның өз ойлары мен сұрақтарын тыңдап, оларды талқылау керек. Сұрақ қою арқылы бала зерттеу процесіне белсене қатысады. Балабақшада зерттеу іс әрекетінде балаға сұрақ қою әдісі өте маңызды, себебі ол баланың ойлау қабілетін, шығармашылық қабілетін дамытуға ықпал етеді. Мынадай әдістер арқылы сұрақ қоюға болады:

1.Ашық сұрақтар қою – Бұл сұрақтар баланың өз пікірін білдіруіне мүмкіндік береді. Мысалы:

• «Сен неге осылай ойлайсың?»
• «Бұл заттың не үшін керек екенін ойлайсың?»
• «Бұл жағдайда не істер едің?»

2.Көңіл күй мен эмоцияларға қатысты сұрақтар – Бала өз сезімдерін анықтап, түсінуге көмектесетін сұрақтар қою. Мысалы:

• «Сен қандай сезімдерде болдың?»
• «Бұл ойын саған ұнады ма?»

1. Қосымша сұрақтар қою – Баланың жауаптарына қосымша сұрақтар қою арқылы тереңірек зерттеуге мүмкіндік береді. Мысалы:
   • «Бұл қалай жұмыс істейді?»
   • «Басқа не істеуге болады?»
2. Қолдану сұрақтары – Бала тәжірибесіне байланысты сұрақтар арқылы, оның ой-өрісін кеңейту. Мысалы:
   • «Бұл затты басқа қандай жағдайларда қолдануға болады?»
   • «Сенің ойыңша, бұл затты қалай жақсартуға болады?»
3. Көрнекілік және тәжірибе сұрақтары – Зерттеу барысында баланың көзімен көру, сезіну, тыңдау сияқты сезімдеріне байланысты сұрақтар. Мысалы:
   • «Сен осы затты ұстағанда қандай сезімде болдың?»
   • «Сен бұл заттың түсін өзгерту үшін не істей аласың?»

Осы әдістерді қолдану арқылы бала өз ойын еркін білдіріп, жаңа нәрселерді үйренуге ынталы болады.

3.Эксперименттер мен тәжірибелер: Балаларға жеңіл тәжірибелер мен эксперименттер ұйымдастырыңыз. Бұл әдіс олардың танымдық қабілеттерін арттырады, себебі баланың өз бетінше нәтижеге жетуге ұмтылысы артады. Мысалы, су мен майдың араласу қасиеттерін көрсету немесе өсімдік өсіру сияқты қарапайым тәжірибелер өте тиімді

Тәжірибе жасаудын баска іс-әрекеттермен байланысы

Тәжірибе ізденісі бакылау, енбек, сөйлеуді дамыту, сурет салу, математикалык түсініктерін қалыптастыру ұйымдастырылған іс-әрекеттерімен байланысты.

Бакылау кез-келген тәжірибенін негізгі бөлігі болып табылады. Себебі ол арқылы жұмыс барысын қабылдау және қорытындылау іске асырылады.

Сөйлеуді дамыту және тәжірибе ізденісі байланысы. Тәжірибе жасау барысында бала көргенін, не орындаганы жайында, қорытынды жасау, есеп беруде байкалады.

Тәжірибе ізденісі және сурет салу. Бала тәжірибе қорытындысын суреттеуді сурет салу іс-эрекеті кезінде нақты жеткізе алады.

Тәжірибе ізденісі және математикалык ұғымды калыптастыру. Тәжірибе кезінде әркашан затты санау, өлшеу, салыстыру, пішіні мен келемін аныктау кажеттілігі пайда болады.

Балалардын тәжірибе ізденісінің кұрылымы:

1. Проблеманың қойылуы (зерттеу такырыбы);

2. Болжам немесе гипотеза ұсыну;

3. Шешім қабылдаудың іздестіру жолдары;

4. Мәліметтер жинақтау;

5. Алынған деректерді түйіндеу.

Тәжірибе ізденісіне дайындалу және өткізу алгоритмі

1. Тәжірибе ізденістерінің алдын алу жұмыстары (саяхат, бакылау, әңгімелеу, көрнекіліктер);

2. Балалармен өткізілетін жұмыстын мақсаттары мен міндеттерін таңдау;

3. Балалардын зейінін, кабылдау, еске сактау, ой-өрісін және логикасын дамытатын ойындарын өткізу.

4. Кұрал-жабдыктарды дайындау

5.Зерттеу жұмыстарын таңдауда, құралдары мен жабдықтары жыл мезгіліне, баланың жас ерекшелігіне сай болуы қажет

6. Тәжірибенін корытындысы әртурлі формада қарастырылуы мүмкін (бакылау күнделігі, коллаж, мнемокесте, фотосурет, пиктограмма, әнгімелеу, сурет т.б.)

Зерттеу орталыгындағы куралдары мен жабдыктары:

Лабораториялык ыдыстар: өлшеуіш, таразы, тірі жене елі табитаттын заттары, әртурлі келемдегі су қуйылатын ыдыстар, микроскоптар;

- Медициналык заттар: пипеткалар, колбалар, шприц, өлшеуіш касығы, резенке грушасы т.б.

- Косымша материалдар: сым, жіп, қақпактар, жүн, мата, айналар,

макта, боялган шынылар; пластикалык трубкалары; контейнерлер: Рулетка, сызгыш; алжапкыштар, щеткалар, калакшалар, лупа, магниттер; табити заттар: тастар, кұм, топырақ, саз балшық, жапырақтар, көмір,

4.Жасанды ситуациялар жасау: Баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту үшін түрлі жағдайларды ойлап табу, оларды шешу жолдарын қарастыру маңызды. Мысалы, "Қалай біз алмаларды сақтай аламыз?" деген сұраққа жауап іздеу.

5.Табиғатпен танысу: Табиғатта балалар түрлі нысандармен танысады. Олар жердің, судың, өсімдіктер мен жануарлардың қасиеттерін зерттей отырып, өз ойларын білдіреді. Тәрбиеші балаларды табиғатпен тығыз байланыс жасауға ынталандыруы тиіс.

6.Топтық жұмыс: Балаларды топтарға бөліп, әрқайсысының тапсырманы шешуге қатысуына мүмкіндік беріңіз. Бұл әдіс топта жұмыс істеу, пікір алмасу, бірлескен шешім қабылдау дағдыларын дамытуға көмектеседі.

7.Жазбаша және көрнекі құралдар: Балалардың зерттеу нәтижелерін жазбаша немесе сурет түрінде көрсетуі оларды өздерінің ашқан жаңалықтарын түсінікті және жүйелі түрде жеткізуге үйретеді.

8.Қорытынды жасау: Әр зерттеу іс-әрекетінің соңында балалармен бірге қорытынды жасап, не үйренгендерін талқылап, жаңа білімді қандай мақсатта қолдануға болатынын айту өте маңызды.

Бұл әдістер баланың танымдық қабілетін дамытуға және оның зерттеу процесіне деген қызығушылығын арттыруға көмектеседі.

Бала бойындағы танымдық қабылетін тікелей үлкендер арқылы жүзеге асатындықтан үлкендер тарапынан асқан жауапкершілік пен шыдамдылық талап етіледі. Баланың қойған әр сұрағына немқұрайлылық танытпай мүмкіндігінше баламен бірге дәлелдеуге, анықтауға, қорытындысын нақтылауға тырысу қажет. Өмірді жаңа тани бастаған мектеп жасына дейінгі баланың танымдық қабілеттерін жүзеге асыру бүгінгі таңда әр педагогтың басты міндеті.